FactGurus | BNR

NU.nl schreef onlangs over het dalende vruchtbaarheidscijfer wereldwijd en de mogelijke gevolgen daarvan. De voorbeelden kwamen vooral van ver weg, terwijl onduidelijk bleef hoe het ervoor staat in Europa en Nederland. Met cijfers van Eurostat en het CBS wordt ingezoomd op die blinde vlek: hoe laag het vruchtbaarheidscijfer hier inmiddels is, wanneer demografen spreken van very low of lowest-low fertility, en waarom landen die eenmaal in die zone belanden er nauwelijks nog uitkomen. Een beschouwende analyse van bevolkingskrimp, vergrijzing en de vraag of dit proces nog te keren is.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Russische bedrijf Neiry beweerde vorige week  dat ze duiven hebben met hersenimplantaten, AI-chips, GPS en zonnepaneeltjes die 100× beter vliegen dan drones. Klinkt futuristisch, maar hoe dicht zit dit bij de wetenschap? Wat zeggen twee vooraanstaande neuro-professors? Wat kan hersenstimulatie bij dieren momenteel, en is al deze technologie dermate compact te verpakken en vervoeren door een duif? Zien de hangaars van defensie er straks uit als een duiventil?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Partij voor de Dieren stelde tijdens een debat dat de luchtvaart ongeveer 10% van onze totale CO₂-uitstoot veroorzaakt. Een stevig cijfer, maar klopt het ook? In deze factcheck duiken we in de officiële statistiek van het CBS, vergelijken we die met Our World in Data en bekijken we hoe groot het klimaateffect van vliegen nu écht is, inclusief de rol van waterdamp en niet-CO₂-factoren.  Daarnaast waren er afgelopen week ook berichten dat Apple functies uit de Apple Watch zou verwijderen om de Europese Digital Markets Act te ontwijken. Wat is daarvan waar? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Begin november werd het luchtruim boven Brussels Airport twee keer gesloten na meldingen van drones. Maar op alle beschikbare beelden is geen drone te zien. Wel een politiehelikopter. In deze factcheck: wat tonen de video’s echt, wat zeggen de tijdstempels en radarlogs, en hoe zit het met de overige details?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de uitzending van 21 oktober onderzochten we een uitspraak van Frans Timmermans tijdens het RTL-debat, waarin hij zei dat Nederland een voorbeeld kan nemen aan Spanje bij de afhandeling van asielaanvragen en de terugkeer van migranten. In deze factcheck bekijken we of dat klopt. We vergelijken de cijfers over uitzettingen en de duur van asielprocedures in beide landen, en bespreken de samenstelling van de groepen asielzoekers. Met gegevens van Eurostat en toelichting van VluchtelingenWerk Nederland.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ursula von der Leyen claimt dat Europa de VS inhaalt en al vóórloopt op China in investeringen in cleantech. Maar klopt dat beeld? In deze factcheck hoor je hoe de cijfers echt liggen, en waarom die mooie claim misschien meer met slim framen te maken heeft dan met een Europese inhaalslag  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tijdens een persconferentie kondigde de regering-Trump aan dat de FDA artsen en verloskundigen gaat waarschuwen voor paracetamolgebruik tijdens de zwangerschap. Volgens Trump zou er een direct verband zijn tussen dit veelgebruikte middel en autisme. In deze aflevering van Factgurus onderzoeken we hoe vaak paracetamol eigenlijk wordt gebruikt door zwangere vrouwen, welke studies wél een statistisch verband laten zien, en waarom de meest robuuste onderzoeken dat verband juist ontkrachten. De conclusie: er zijn wel signalen die nader onderzoek verdienen, maar er is op dit moment geen robuust wetenschappelijk bewijs dat paracetamol tijdens de zwangerschap autisme veroorzaakt. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wanneer krijg je een Nederlands paspoort als je in Nederland wordt geboren? VVD-Kamerlid Queeny Rajkowsky zei in een interview dat de regels onduidelijk zijn en strenger moeten. Maar hoe zit het eigenlijk? In deze aflevering leggen we uit wat de wet precies zegt, wat het verschil is tussen het jus soli- en jus sanguinis-principe, en wat de zogeheten Chavez-jurisprudentie wel en niet betekent. Met uitleg van migratierechtadvocaat Eva Bezem.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een recent gedeelde claim stelt dat er in Europa meer mensen sterven door hitte dan er in de VS door vuurwapens omkomen. Cijfermatig lijkt dat te kloppen: in 2023 zouden er naar schatting 70.000 hittedoden zijn geweest, tegenover bijna 47.000 vuurwapendoden in de VS. Maar de vergelijking is misleidend. Vuurwapendoden worden één voor één geregistreerd, hittedoden niet. Die zijn gebaseerd op modellen die oversterfte meten tijdens warme periodes. Als er op een hete dag meer mensen overlijden dan normaal, dan wordt het verschil deels toegeschreven aan hitte — vooral onder kwetsbare groepen. Maar dat betekent niet dat elk van die sterfgevallen direct door hitte komt. De getallen zijn dus geen harde tellingen, maar schattingen met ruime onzekerheidsmarges. De vergelijking tussen per-kogel getelde doden en per-weermodel geschatte sterfgevallen is daarom appels met peren.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is vermoedelijk een met AI gemanipuleerde video uitgezonden in het NOS 20u Journaal, in een item over het Israël-Iran conflict. Het -wereldwijd veelgebruikte- fragment toont een explosie bij de toegangspoort van de Evin-gevangenis in Teheran, maar open source onderzoekers signaleren opvallende inconsistenties. De video lijkt namelijk exact overeen te komen met een bestaande winterfoto van de gevangenis, waarop onder andere bladloze planten zichtbaar zijn—iets dat niet past bij de zomercontext van het huidige conflict. Het beeld toont niet alleen overeenkomsten qua locatie van de camera, maar ook de hoek en compositie van het beeld. Ook vertoont de video kenmerken van AI-gegenereerde beelden, zoals objecten die plots verdwijnen en onnatuurlijke details. Hoewel er daadwerkelijk schade is aan gebouwen rond de gevangenis, wijkt dit vermeende camerabeeld van de poort duidelijk af van ander, geloofwaardig videomateriaal, en ontbreekt er foto materiaal van de toegangspoort na de vermeende explosie. De BBC en heeft de video inmiddels offline gehaald in afwachting van verdere verificatie. De verspreiding van nepvideo’s tijdens conflicten is geen nieuw fenomeen, maar de kwaliteit en overtuigingskracht zijn sterk toegenomen door nieuwe AI-tools. Naast hergebruik van oud beeldmateriaal duiken nu ook volledig gegenereerde video’s op, zoals van een zogenaamde Iraanse drone-aanval of een F-35-crash — vaak herkenbaar aan vreemde details of onlogische elementen. De vermeende AI-video in het NOS-journaal zou mogelijk de eerste keer kunnen zijn dat zo’n deepfake in een Nederlandse nieuwsuitzending terecht is gekomen.See omnystudio.com/listener for privacy information.